Hüseyni makamına ait tüm bilgileri paylaşıyorum. Bir süredir makamlar üzerine çalışıyorum. Üniversite döneminde not alarak çalışırdım. Yine aynı şeyi yaparsam öğrenme sürecime yardım eder diye düşündüm. Hem de ilgilenenlere bir faydam dokunur.
Haydi o zaman başlayalım. Gözünüz korkmasın, o kadar da zor değil aslında. Bunu size mi kendime mi söylüyorum 🙂
Gelin makama geçmeden önce Hüseyni perdesi ile başlayalım.
Contents
Hüseyni perdesi hangi nota?
Hüseyni perdesi mi notasıdır.
İslam ansiklopedisinde şöyle açıklanmıştır;
Türk mûsikisi ses sistemi içinde tiz sekizlinin dokuzuncu perdesi olan sesin adıdır.
Herhangi bir değiştirme (ârıza) işareti taşımayan ana perdelerden olan bu ses ayrıca nevâ perdesine bir tanini diyezi veya acem perdesine bir bakiye bemolü getirilerek elde edilebilir.
Bugün kullanılan Batı mûsikisi nota sisteminde portenin dördüncü aralığına yazılır, adı “mi”dir.
Hüseyni makamı nedir?
İslam ansiklopedisi’ne göre makam;
Sözlükte “durulan yer, durak” mânasına gelen kelime, Türk mûsikisi tarihinde ve onun etkili olduğu coğrafyalarda kullanılan müzik sistemlerinin temelini teşkil eden bir kavramdır.
Geniş tarihi boyunca başka adlarla da anıldığı Doğu mûsikisine çok özel bir anlam ve kimlik kazandıran önemli bir yapılanmayı ifade eder.
Bir makam mûsikisi olarak tanınan Türk mûsikisinin diğer bir temel unsuru sayılan usul bunun yanında ikinci derecede kalır.
Nitekim Kur’an tilâveti, mevlid, ezan, durak, na‘t, kaside gibi dinî ve gazel gibi din dışı mûsiki formlarından çoğunun bir usulle ölçülmeksizin serbest olarak icra edildiği halde makam sisteminin dışında kalması mümkün değildir.
Hint mûsikisinde raga, İran mûsikisinde destgâh adı verilen bu oluşumu ifade etmek üzere Ortaçağ döneminde edvâr kelimesi kullanılmıştır.
Hüseyni makamı ise Türk musikisindeki en temel makamlardan biridir. Hüseyni makamının ne olduğunu anlatabilmek için seyir, donanım, durak, güçlü ve kararlar gibi belli başlı unsurlarına bakmak gerekir.
Hüseyni durak notası
Durak makam seyrinin son bulduğu yani karar verdiği perdeye verilen isimdir.
Seyir bu perdeden başlamayabilir, ama mutlaka bu perdede biter.
Hüseyni makamının durak notası La (Dügah) notasıdır.
Hüseyni makamı seyri
Ahmet Hakkı Turabi, ‘Türk Din Musikisi’, Makamlar ve Örnek Eserler bölümü, Başak Harmancı
Sekiz perdeden meydana gelen, ilk ve son perde biri diğernin oktavı (tam sekizlisi) durumunda olan ve aralarında 53 komalık mesafe bulunup, dörtlü-beşli kalıplarının kendi aralarında birleşmelerinden (önce dörtlü, sonra beşli veya tersi) oluşan bütüne ‘dizi’ denir.
Bunlar henüz makam niteliğini kazanmış değildir.
Burada seyir kavramı devreye girmektedir.
Seyir aralıklarının yapısı ve düzeni ile belirlenen müzik dizilerini oluşturan perdelerin, gelişigüzel bir tarzda değil, belli ‘ezgi dolaşım kuralları’ içinde kullanılmasıdır.
‘Makam’ ise, dizilerin, seyir adı verilen ve bestecilerin mutlaka uymak zorunda oldukları ezgi dolaşım kuralları içinde kullanılmasından doğan, Türk musikisine mahsus bir temel müzik kavramıdır.
Hüseyni makamı seyri, çıkıcı seyir ve inici seyirdir.
Çıkıcı seyir: Karar perdesi ve cevarından bağlayıp orta perdelerine doğru gelişen seyir türüne verilen isimdir.
İnici seyir: Tiz durak veya civarından başlayıp orta ve pest perdelere doğru inen seyir türüne verilen isimdir.
Hüseyni makamı nota dizilimi
Ahmet Hakkı Turabi, ‘Türk Din Musikisi’, Makamlar ve Örnek Eserler bölümü, Başak Harmancı
Arel-Ezgi-Uzdilek nazari sisteminde, makam dizilerinin birleşimine giren bazı temel dörtlü ve beşli kalıpları vardır.
Dörtlüler-en genel anlamda- iki büyük, bir küçük aralıktan oluşan ve iç yapıları nasıl olursa olsun, dıştan dışa toplamı sabit olarak 22 koma eden kalıplardır.
Beşliler ise, yine iç aralıklarının düzeni ne olursa olsun, toplamı (22+9 veya başka türlü) 31 koma olan aralıklardır.
Hüseyni makamı dizisi
Yerinde hüseynî beşlisine hüseynî perdesinde (Mi) uşşak dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
Hüseyni makamında özellikle inici seyirde bazen Fa 4 koma diyez, yani Fa bakiye (Eviç notası), Fa (Acem notası) olarak çalınır.
Bu durumda hüseynî perdesinde (Mi) de çalılnan uşşak dörtlüsünü, kürdi dörtlüsüne dönüşür.
Bu yeni oluşan diziye Acem’li Hüseyni adı verilir.
Hüseyni makamı güçlüsü
Güçlü nota makam seyrinin unsurlarındandır.
Diziyi meydana getiren dörtlü ve beşlilerin birleşme noktası olan perdeye verilen isimdir.
Hüseyni makamı dizisinden hatırlayacağımız üzere, yerinde hüseynî beşlisi ile uşşak dörtlüsünü birleştiren Mi (hüseyni) notası, hüseyni makamı güçlüsüdür.
Hüseyni makamının asma karar perdeleri
En önemli asma karar perdeleri hüseyni makamı durak notası ve hüseyni makamı güçlüsüdür. Yani sırasıyla La (Dügah) ve Mi (hüseyni) notalarıdır.
Birçok kaynakta bu iki nota söylenmez bile, çünkü bu zaten doğal, beklenendir.
Hüseyni makamının en önemli ve karakteristik asma karar perdesi Do (çargah) notasıdır. Gitarı alıp La menor akoru basacak olsak, La-Do ve Mi notalarına basarız.
Acemli hüseyni dizisinde, yani yukarı seyirde Fa bakiye (Fa 4 koma diyez-eviç) notası yerine Fa (acem) notası çalındığında, Do (çargah) notası, çargah beşlisi ile kombine edilir.
Bu Do (çargah) notasının, çargah beşlisi ile kombinasyonu Hüseyni makamı için çok karakteristiktir.
Bu do (çargah) notasında bulunan asma karar perdesinden yukarı seyirde Fa bakiye (Fa 4 koma diyez-eviç) notasını kullanmamız durumunda çargahta pençgah beşlisini elde etmiş oluruz.
Dizide ikinci seviyede önemli asma karar perdesi Si 1 koma bemol (segah) notasındadır.
Bu ikinci asma karar perdesi notasının Si 1 koma bemol veya Uşşak makamındaki gibi Si 2-3 koma bemol olduğuna dair farklı görüşler bulunmakta.
Si 2-3 koma bemol’ün kullanılması durumunda dahi Si 1 koma bemol (segah) notası gösterilecektir. Çünkü Si 2-3 koma notasını gösteren işaret bulunmamaktadır.
Si 1 koma bemol (sehag) notası üzerinde ferahnak ve segah kombinasyonlarını görmekteyiz.
Eğer Acem’li Hüseyni dizisi kullanılacak olursak eksik segâh veya eksik ferahnâk çeşnili asma kararlar yapılır.
Dizide üçüncü seviyede önemli asma karar perdesi Re (neva) notasındadır.
Bu perde üzerinde çıkıcı seyirde eğer Fa bakiye (Fa 4 koma diyez-eviç) notasını kullanırsak Neva’da rast beşlisini görürüz.
Re (neva) perdesi üzerinde çıkıcı seyirde eğer Acem’li Hüseyni dizisi kullanılacak olursa (yani Fa(acem) notası kullanmamız durumunda) Neva’da buselik beşlisini kullanmış oluruz.
Son olarak Sol (rast) notasında da asma karar yapılabilir, Rast beşlisi ile.
Hüseyni makamı donanımı
Makamlar, batı müziğinden ses aralıklarının geniş olması yolu ile ayrılır.
Batı müziği her bir ses tonunu ikiye ayırırken, Arap müziği bunu dörde ayırır ve Türk müziği dokuza ayırır.
Ayrılan tüm bu parçalara mikro-ton, koma denir.
Makam dizesinde kullanılan bemol ve diyez’lere, yani komalara o makamın donanımı denir.
Hüseyni makamı donanımında;
Si 1 koma bemol (segah) notası veya Si 2-3 koma bemol
Fa bakiye (Fa 4 koma diyez-eviç) notaları bulunur.
Hüseyni makamı notaları
- La (Dügah)
- Si 1 koma bemol (Segah) veya Si 2-3 koma bemol
- Do (Çargah)
- Re (Neva)
- Mi (Hüseyni)
- Fa bakiye (Fa 4 koma diyez-eviç)
- Fa (Acem)
- Sol (Gerdaniye)
- La (Muhayyer)
Hüseyni makamı yedeni
Yeden, durağın hemen altındaki, ezgiyi durağa iten perdeye verilen isimdir.
Bu durumda hüseyni durak notasının yani La(dügah) notasının altındaki nota Sol (Rast) notasıdır.
Hüseyni makamı genişlemesi
Makamın genişlemesi makamın temel dizisinin dışında aşağı ve/veya yukarı genişlemesi ve bu genişlemede kullanılan notalar hakkında bilgi verir.
Hüseyni makamın ana dizisi yerinde hüseyni beşlisine eklenen hüseynide uşşak dörtlüsü idi.
Hüseyni makamı aşağı doğru genişlemez ancak yukarı doğru iki şekilde genişler.
Mi (hüseyni) notasında başlayan uşşak dörtlüsü, La (muhayyer) notasında tiz taraftan buselik beşlisi gelecek şekilde genişler.
Bu durumda tiz Si (buselik) notasıdır.
Hüseyni makamının ikinci genişlemesi, yine ana diziye (hüseyni beşlisine eklenen hüseynide uşşak dörtlüsü) La (muhayyer) notasında tiz taraftan muhayyer de hüseyni beşlisi gelecek şekilde gerçekleşir.
Bu durumda genişlemede kullanılan Si notası, Si 1 koma bemol (Segah) veya Si 2-3 koma bemol’dur.
Dikkat ederseniz, ikinci genişlemede, karar perdesi üzerinde bulunan hüseynî beşlisinin simetrik olarak tiz durak muhayyer üzerine getirilmesi söz konusudur.
Hüseyni makamının seyiri
Makamın başlangıcından sonuna kadar nasıl geliştiğini açıklar. Bir nevi makamın özetidir.
Hüseyni makamının seyiri, güçlü nota olan Mi (hüseyni) notası civarından başlar.
Bazen başka bir notadan başlasa da doğrudan güçlü Mi (hüseyni) notasına gider.
Dizideki notalarda dolaştıktan sonra Mi (hüseyni) notasında başlayan uşşak da durulur yani yarım karar yapılır.
Asma karar perdelerinde bahsedilen yerlerde de durulduktan sonra, istenirse makamın genişlemesinde de dolaşıldıktan sonra durak notası olan La (dügah) noktasında makam sonlanır.
Seyrini içselleştirmek ve saygı duymak önemlidir.
Çünkü burada yüzyıllar boyunca kullanılmış olan ruha iyi gelen müzik ilminden ve bilgeliğinden bahsedilmektedir.
Hüseyni makamının seyir örneği
Sonlandırırken
Makamları öğrenme yolculuğumun son durağı makamlarda taksim yapacak olmak.
Şu an sadece hayali ile yetiniyorum. İnşallah o günleri de görürüm.
Hüseyni makamına ait diğer yazılarıma da göz atabilirsiniz:
Aynı zamanda Pinterest’e uygun bir fotoğraf paylaşıyorum aşağıda… Makamlar panonuza çok uygun.
